W dniu 14 grudnia 2022 roku, Sejm podjął uchwałę wprowadzającą do polskiego porządku prawnego instytucję fundacji rodzinnej.

Fundacja rodzinna utworzona została z myślą o firmach rodzinnych i ma stanowić skuteczne zabezpieczenie rodzinnego majątku oraz ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy potomkowie przedsiębiorcy nie chcą lub nie mogą zarządzać nim bezpośrednio.

Zgodnie z nowymi przepisami fundacja rodzinna będzie musiała posiadać siedzibę na terytorium RP oraz osobowość prawną. Dla utworzenia fundacji konieczne będzie sporządzenie przez notariusza aktu założycielskiego albo testamentu, obejmującego oświadczenie o utworzeniu fundacji rodzinnej. Fundację rodzinną będą mogły zakładać jedynie osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych lub kilka takich osób, które wspólnie będą posiadać status fundatora (fundacja rodzinna tworzona w testamencie będzie miała tylko jednego fundatora). Ponadto fundacja rodzinna będzie wpisywana do rejestru fundacji rodzinnych.

Cechy fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna to wyjątkowy twór. Jej nietypowość wyraża się przede wszystkim w poniższych cechach, tj.:

• Brak wspólników - pozwoli to na uniknięcie ryzyka zbycia lub utraty praw majątkowych do firmy, a więc umożliwi zachowanie rodzinnego charakteru firmy.
• Sukcesja odbywa się tylko raz – przy utworzeniu fundacji. Przez to nie jest ona narażona na ryzyko związane z przedwczesną śmiercią właścicieli firmy oraz niepewnością co do jej właściciela.
• Oddzielenie statusu beneficjenta fundacji od osoby, która nią zarządza – to spowoduje, że fundator uniknie dylematu czy pozbawić udziałów w firmie sukcesorów pasywnych, czy też przekazać im te udziały.
• Zachowanie elastyczności w zakresie wyznaczania kręgu beneficjentów oraz sposobu podejmowania strategicznych decyzji.

Cel fundacji obejmuje przede wszystkim dobro rodzinne, a więc fundacja będzie mogła realizować przedsięwzięcia, które są ważne z perspektywy rodziny, ze środków wspólnych.

Przed założeniem fundacji rodzinnej fundator musi skupić się nad ustaleniem kwestii dotyczących celu, misji i wizji wobec firmy, ładu rodzinnego w fundacji, roli poszczególnych osób w ramach przedsiębiorstwa, ochrony majątku firmowego i osobistego oraz oczekiwań rodziny względem firmy. 

Polska a zagraniczna fundacja rodzinna

Fundacja rodzinna wprowadzona do polskiego prawa, mimo że przewiduje dużo dobrych regulacji może nie odpowiadać wszystkim przedsiębiorcom. 

W takich sytuacji można rozważyć przeprowadzenie sukcesji przy użyciu zagranicznej fundacji rodzinnej.   

Różnice między fundacją polską a zagraniczną:

Polska fundacja

• nowa instytucja w polskim porządku prawnym - brak praktyki stosowania,
• wyższe ryzyko zmian przepisów regulujących działalność fundacji,
• relatywnie niskie koszty funkcjonowania fundacji,
• w przypadku objęcia przez fundatora funkcji w zarządzie - pełna kontrola fundacji przez fundatora oraz pełna decyzyjność fundatora odnośnie jej funkcjonowania,
• kontrola funkcjonowania fundacji (obowiązkowy audyt co 4 lata),
• fundator oraz lista beneficjentów dostępna w rejestrze fundacji rodzinnych,
• wniesienie majątku do fundacji neutralne podatkowo,
• co do zasady nie jest objęta podatkowym reżimem CFC,
• stosunkowo przejrzyste zasady opodatkowania dochodów fundacji oraz wypłacanych świadczeń.

Zagraniczna fundacja

• instytucja funkcjonująca w zagranicznym ustawodawstwie z reguły od wielu lat - bogata praktyka stosowania,
• niższe ryzyko zmian przepisów regulujących funkcjonowanie fundacji,
• wyższe koszty funkcjonowania fundacji (m.in. wynikające z zaangażowania lokalnego administratora fundacji),
• w sytuacji powierzenia zarządu lokalnemu administratorowi fundacji ograniczona możliwość kontroli funkcjonowania fundacji oraz konieczność konsultowania planowanych czynności z lokalnym administratorem fundacji,
• brak obowiązkowego audytu,
• fundator oraz lista beneficjentów poufna (brak dostępu do niej przez osoby trzecie),
• wniesienie majątku do fundacji może podlegać opodatkowaniu zarówno w Polsce (exit tax), jak i w państwie siedziby fundacji,
• może stanowić zagraniczną jednostkę kontrolowaną w rozumieniu przepisów podatkowych (CFC),
• niezbędne branie pod uwagę specyfiki systemu podatkowego danego państwa (m.in. podatek dochodowy, podatek u źródła, podatek od spadków/darowizn).

Zadania fundacji rodzinnej:  

• gromadzenie i zarządzanie majątkiem przekazanym przez fundatora i inne osoby;
• zapewnianie środków dla beneficjentów (na przykład członków rodziny fundatora lub samego fundatora).

Co istotne, przekazywanie środków przez fundację rodzinną na rzecz beneficjentów może się odbyć z zastrzeżeniem warunku (np. ukończenie studiów) lub terminu (np. po ukończeniu przez beneficjentów określonego wieku).  

Fundacja rodzinna – korzyści

Bardzo korzystnie przedstawia się opodatkowanie fundacji rodzinnej. Dopóki nie będzie ona wypłacać żadnych świadczeń na rzecz beneficjentów, nie będzie opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych. Natomiast po wypłaceniu świadczeń na rzecz beneficjentów lub jej likwidacji, stawka CIT wyniesie 15 proc.

W związku z powyższym, korzyści wynikające z założenia fundacji rodzinnej to m.in.:

• zwolnienie z opodatkowania podatkiem dochodowym w momencie osiągnięcia dochodu przez fundację,
• opodatkowanie CIT według stawki 15% dopiero w momencie dystrybucji dochodów lub w przypadku likwidacji fundacji,
• zwolnienie z PIT oraz podatku od spadków i darowizn w przypadku dystrybucji do fundatora i jego najbliższej rodziny (tzw. grupy zerowej).

Prawo spadkowe

Ustawa o fundacji rodzinnej nowelizuje również przepisy prawa spadkowego dotyczące zachowku. Przewidziano m.in. możliwość zrzeczenia się zachowku, rozłożenia go na raty, odroczenia terminu płatności, czy obniżenia jego wysokości. Ponadto świadczenia otrzymane od fundacji rodzinnej przez uprawnionego obniżą wartość zachowku.

Odpowiedzialność fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna będzie mogła odpowiadać za zobowiązania, w tym alimentacyjne, fundatora powstałe przed ustanowieniem fundacji rodzinnej (odpowiedzialność solidarna) a za zobowiązania alimentacyjne powstałe także po ustanowieniu fundacji rodzinnej, jeśli egzekucja z jego majątku będzie bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność). Zabezpieczenie finansowe osób, wobec których fundator ma obowiązki alimentacyjne następuje w pierwszej kolejności.