15 czerwca 2023 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej („TSUE”) wydał wyrok dotyczący skutków uznania za nieważną umowy na udzielenie przez bank kredytu we frankach szwajcarskich. Jest to przełomowe orzeczenie, które niewątpliwie wpłynie na sytuację prawną i majątkową rodzimych kredytobiorców.

Stan sprawy frankowej

Kanwą sporu frankowego był stan faktyczny, w którym w 2008 roku konsument i jego żona zawarli z polskim bankiem umowę kredytu hipotecznego. W jej ramach kredyt był indeksowany do franka szwajcarskiego (CHF), natomiast miesięczne raty kredytu były spłacane w złotych polskich (PLN) po przeliczeniu zgodnie z kursem sprzedaży CHF według tabeli kursów walut obcych stosowanej przez bank w dniu zapłaty każdej raty. Konsument uznał, że klauzule przeliczeniowe określające kurs wymiany są nieuczciwe i ich obecność skutkuje nieważnością umowy w całości – dlatego też wniósł powództwo do polskiego sądu powszechnego. W ramach roszczenia zażądał od banku zapłaty kwoty pieniężnej odpowiadającej połowie zysku osiągniętego przez bank, w określonym czasie, w związku z korzystaniem z miesięcznych rat kredytu zapłaconych w wykonaniu umowy. Twierdził on bowiem, że bank uzyskał te miesięczne raty bez podstawy prawnej.

W związku z powyższym, polski sąd zwrócił się do TSUE z pytaniem, czy dyrektywa w sprawie nieuczciwych warunków oraz zasady skuteczności, pewności prawa i proporcjonalności pozwalają stronom umowy kredytu hipotecznego uznanej za nieważną ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, żądać rekompensaty wykraczającej poza zwrot kwot zapłaconych – wzajemnie – na podstawie tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.

Co postanowił TSUE?

W orzeczeniu TSUE uznał, że dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich („Dyrektywa”) nie odnosi się do kwestii nieważności umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem po usunięciu nieuczciwych warunków w kontekście jej nieważności. Niemniej, zidentyfikowanie skutków, jakie pociąga za sobą takie stwierdzenie należy do państw członkowskich, ale z zastrzeżeniem, iż ustanowione przez nie w tym względzie przepisy powinny być zgodne z prawem Unii, a w szczególności z celami samej Dyrektywy. W ocenie TSUE takowa zgodność zależy od tego, czy przepisy krajowe, po pierwsze, pozwalają na przywrócenie pod względem prawnym i faktycznym sytuacji konsumenta, w której znajdowałby się on w braku umowy uznanej za nieważną, a po drugie, nie zagrażają realizacji odstraszającego skutku określonego w Dyrektywie. Innymi słowy, dla TSUE samo dochodzenie przez konsumenta względem banku roszczeń wykraczających poza zwrot miesięcznych rat nie będzie w sprzeczności z powyższymi celami, a nawet więcej: możliwość ta może przyczynić się do zniechęcenia przedsiębiorców do włączania nieuczciwych warunków do umów zawieranych z konsumentami, ponieważ włączenie takich warunków, pociągających za sobą nieważność umowy, mogłoby rodzić konsekwencje finansowe wykraczające poza zwrot kwot zapłaconych przez konsumenta i poza zapłatę, w danym przypadku, odsetek za zwłokę. Ważnym jest jednak to, iż to do sądu odsyłającego należy dokonanie oceny w świetle wszystkich okoliczności sporu, czy uwzględnienie tego rodzaju roszczeń konsumenta jest zgodne z zasadą proporcjonalności.

TSUE podkreślić również, że Dyrektywa uniemożliwia bankowi dochodzenie rekompensaty od konsumenta wykraczającej poza zwrot wypłaconego kapitału oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę. Uzasadnione jest to tym, że możliwość skorzystania z takiego prawa spowodowałaby eliminację odstraszającego efektu wywieranego na przedsiębiorców. Mogłoby to bowiem skutkować okolicznością, w świetle której bardziej korzystne dla konsumentów byłoby raczej kontynuowanie wykonania umowy zawierającej nieuczciwy warunek niż skorzystanie z praw, które wywodzą oni ze Dyrektywy.

Zatem, w tym przypadku konieczność uznania umowy kredytowej za nieważną jest wyłącznie wypadkową stosowania nieuczciwych warunków umowy przez bank. Dlatego, nieuzasadnionym byłoby, żeby bank czerpał korzyści gospodarcze ze swojego niezgodnego z prawem zachowania oraz by otrzymał odszkodowanie za niedogodności nim wywołane.

Konkluzja

Wyroku TSUE otwiera konsumentom drogę do tego, aby uzyskali oni od banku znacznie więcej pieniędzy, niż było to możliwe do tej pory. Uznanie bowiem umowy kredytowej za nieważną będzie skutkowało powrotem kredytu waloryzowanego frankiem szwajcarskim do kredytu w polskim złotym, który nie jest oprocentowany. De facto, jest to kredyt bez odsetek. 

O innym wyroku TSUE dotyczącym prawa regulacyjnego pisaliśmy w niniejszym artykule.