Niedawno Unia Europejska przyjęła przepisy nakładające dodatkowe obowiązki na banki i firmy z branży kryptowalut. Chodzi o tzw. Travel Rule, czyli zasadę „podróżowania” informacji wraz z transferem pieniędzy lub kryptoaktywów. Poniżej prostym językiem wyjaśniamy, czym jest Travel Rule w kontekście tradycyjnych przelewów bankowych i kryptowalut, jakie zmiany przynosi Rozporządzenie (UE) 2023/1113, jakie dane muszą teraz towarzyszyć transakcjom oraz kogo dotyczą te regulacje. Na koniec wskazujemy, jaki jest cel tych zmian i dlaczego je wprowadzono.

Czym jest Travel Rule?

Najprościej mówiąc, Travel Rule to zasada, według której podstawowe informacje o nadawcy i odbiorcy muszą „podróżować” razem z przekazywanymi środkami​. Innymi słowy, przy każdym przelewie bankowym czy transferze kryptowalutowym instytucje pośredniczące mają obowiązek dołączyć dane identyfikujące, kto wysyła środki i kto je otrzymuje. Dzięki temu transakcje nie są anonimowe, co zwiększa ich przejrzystość i umożliwia późniejsze prześledzenie przepływu pieniędzy w razie potrzeby (np. w toku dochodzenia). Nazwa „travel rule” pochodzi właśnie od tego, że informacje „wędrują” wraz z transferem.

Choć o Travel Rule głośno zrobiło się dopiero w kontekście kryptowalut, sama zasada nie jest nowa. Wywodzi się ona z międzynarodowych standardów finansowych – od lat obowiązywała w tradycyjnej bankowości, a jej celem od początku była walka z praniem pieniędzy i ukrywaniem nielegalnych funduszy. Dotychczas reguła ta dotyczyła głównie przelewów bankowych w tradycyjnym sektorze finansowym, wymagając od instytucji finansowych przekazywania informacji o płatniku i odbiorcy​. Obecnie Travel Rule została rozszerzona także na świat kryptowalut – temu właśnie służy najnowsze unijne rozporządzenie.

Travel Rule w tradycyjnych przelewach bankowych

W sektorze bankowym podobna zasada funkcjonuje od dawna. Każdy tradycyjny przelew elektroniczny (np. międzynarodowy przekaz SWIFT lub europejski SEPA) zawiera informacje o zleceniodawcy i odbiorcy płatności. Bank lub inny dostawca usług płatniczych wysyłający przelew ma obowiązek dołączyć te dane, a instytucja przyjmująca – sprawdzić, czy otrzymała pełny zestaw informacji​. Dzięki temu w systemie bankowym zawsze wiadomo, kto przekazał pieniądze i kto je otrzymał. Travel Rule w bankowości jest zatem jednym z narzędzi stosowanych w ramach przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu już na długo przed 2023 rokiem.

W praktyce oznacza to, że gdy wykonujemy zwykły przelew bankowy, nasze dane (jak imię i nazwisko, numer rachunku, adres itp.) podążają za płatnością. Dla klientów banków jest to niemal niezauważalne – informacje te są przekazywane automatycznie między instytucjami finansowymi w komunikatach płatniczych. Nie było więc nigdy pełnej anonimowości w przelewach bankowych, a nowe przepisy tego nie zmieniają – utrzymują jedynie ten standard i aktualizują go o sektor kryptowalut.

Travel Rule a transakcje kryptowalutowe

Przez długi czas transakcje kryptowalutowe nie podlegały takim samym regulacjom jak przelewy bankowe. W efekcie przesyłanie np. Bitcoina między portfelami mogło odbywać się bez przekazywania informacji osobowych – co rodziło obawy, że kryptowaluty mogą być wykorzystywane do anonimowego transferu nielegalnych funduszy. Dopiero w 2023 roku postanowiono oficjalnie zastosować Travel Rule także do transferów kryptowalut. Rozporządzenie (UE) 2023/1113 rozszerza obowiązek dołączania informacji o nadawcy i odbiorcy na sektor kryptoaktywów, zobowiązując dostawców usług kryptowalutowych (CASP), takich jak giełdy czy kantory, do przekazywania szczegółowych danych przy każdym transferze kryptowalut​. Innymi słowy, jeśli np. ktoś wysyła Bitcoin z jednego konta giełdowego na inne, platformy obsługujące ten transfer muszą wymienić się między sobą danymi klienta wysyłającego oraz odbiorcy, podobnie jak czynią to banki przy tradycyjnych przelewach.

Nowe przepisy zostały przyjęte w połowie 2023 r., ale ich wdrożenie następuje z opóźnieniem – przewidziano kilkunastomiesięczny okres przejściowy. Od 30 grudnia 2024 r. wymogi Travel Rule stały się obowiązkowe dla firm kryptowalutowych w całej UE​. Oznacza to, że od tego momentu wszystkie regulowane podmioty muszą posiadać odpowiednie procedury i systemy do gromadzenia oraz przekazywania wymaganych informacji. Co ważne, nie wprowadzono żadnego progu kwotowego – nawet najmniejsze transfery kryptowalut muszą zawierać wymagane dane​. Wcześniej, przy tradycyjnych przelewach, zdarzały się wyłączenia dla bardzo drobnych kwot, ale w przypadku kryptowalut unijne prawo nie przewiduje takiego wyjątku.

Nowe regulacje zamykają zatem istotną lukę w nadzorze nad rynkiem krypto. Transakcje kryptowalutowe przestają być „anonimowe” z punktu widzenia instytucji finansowych – każda operacja obsługiwana przez giełdę czy innego pośrednika będzie powiązana z konkretnymi danymi osobowymi. Warto dodać, że zasady te obowiązują również wtedy, gdy transfer dotyczy tzw. portfela prywatnego użytkownika. Oznacza to, że jeśli ktoś wysyła środki z giełdy na swój własny portfel (poza giełdą), to firma (giełda) i tak musi zebrać i zachować informacje o nadawcy i odbiorcy na wypadek kontroli. Jeżeli jednak transfer kryptowaluty odbywa się całkowicie prywatnie, bez udziału pośredników (np. z jednego własnego portfela na inny), to formalnie Travel Rule nie ma zastosowania​, ponieważ nie ma instytucji zobowiązanej do przekazania danych. Większość transakcji prędzej czy później korzysta jednak z usług firm (np. gdy wymieniamy kryptowaluty na tradycyjne pieniądze w giełdzie), więc nowe prawo obejmie zdecydowaną większość przepływów kryptowalut w praktyce.

Jakie informacje muszą być przekazywane przy transakcjach?

Rozporządzenie dokładnie określa, jakie dane powinny towarzyszyć każdemu transferowi środków – zarówno pieniężnych, jak i kryptoaktywów. Chodzi przede wszystkim o informacje pozwalające jednoznacznie zidentyfikować nadawcę oraz odbiorcę transakcji. W praktyce przy każdym przelewie lub transferze przekazywane będą następujące dane:

• Dane nadawcy – imię i nazwisko osoby wysyłającej środki (lub nazwa firmy) oraz jej adres zamieszkania lub inne dane identyfikujące (np. numer dokumentu tożsamości)​. Dodatkowo wymagany jest identyfikator rachunku lub portfela, z którego wychodzi transfer (np. numer rachunku bankowego albo adres portfela kryptowalutowego)​.
• Dane odbiorcy (beneficjenta) – imię i nazwisko osoby (lub nazwa firmy) otrzymującej środki oraz identyfikator rachunku lub portfela docelowego, na który środki są przekazywane​.
• Informacje o transakcji – podstawowe dane dotyczące samego transferu, czyli kwota oraz waluta lub rodzaj kryptoaktywa przesyłanego w transakcji (np. EUR, USD, BTC, ETH)​.
•  

Inaczej mówiąc, przy każdej transakcji finansowej dołączony zostaje pakiet danych osobowych i szczegółów operacji. W przypadku tradycyjnych przelewów bankowych większość z tych informacji (jak numer rachunku, dane posiadacza, kwota) i tak była już przekazywana w systemie międzybankowym. Nowością jest natomiast obowiązek analogicznego przekazywania danych przy transferach kryptowalut, które wcześniej mogły odbywać się jedynie z wykorzystaniem anonimowych adresów portfeli. Teraz zaś np. przy wypłacie kryptowalut z giełdy będą dołączane informacje o kliencie zlecającym tę transakcję, a przy wpłacie na giełdę – dane osoby wysyłającej kryptowalutę z drugiej strony.

Wszystkie te dane muszą być przekazywane niezwłocznie, razem z transferem lub nawet przed jego realizacją (dostawca wysyłający środki musi wysłać dane zanim lub najpóźniej w momencie wysyłki środków)​. Podmioty odbierające transfer mają z kolei obowiązek sprawdzić, czy otrzymały komplet wymaganych informacji i odpowiednio zareagować, jeśli jakichś danych brakuje – np. wstrzymać transakcję do wyjaśnienia lub zgłosić ten fakt​. Dzięki temu cały łańcuch transferu, od nadawcy do odbiorcy, jest opatrzony wymaganymi informacjami.

Kogo obejmują te przepisy?

Nowe regulacje dotyczą wszystkich instytucji pośredniczących w transferze środków, zarówno tradycyjnych finansów, jak i branży krypto. Po stronie finansów fiat (tradycyjnego obrotu pieniądzem) przepisy obejmują przede wszystkim banki oraz inne instytucje płatnicze, które realizują przelewy pieniężne. W praktyce banki, firmy przekazujące pieniądze czy operatorzy płatności elektronicznych już wcześniej podlegali podobnym wymogom (zgodnie z wcześniejszymi regulacjami). Dla nich niewiele się zmienia – po prostu muszą nadal przekazywać informacje tak jak dotąd, z uwzględnieniem ewentualnych nowych standardów technicznych czy ujednoliceń wynikających z aktu z 2023 roku.

Największa nowość dotyczy sektora kryptowalut. Travel Rule obejmuje teraz wszystkie tzw. dostawców usług kryptoaktywów (ang. Crypto-Asset Service Providers, CASP) – czyli podmioty profesjonalnie zajmujące się obrotem lub przechowywaniem kryptoaktywów na rzecz klientów​. W tej grupie mieszczą się m.in. giełdy kryptowalut, kantory wymiany kryptowalut, firmy oferujące portfele online lub usługi przechowywania kryptowalut dla klientów, a także inne przedsiębiorstwa pośredniczące w transferach krypto. Każda taka instytucja działająca na terenie UE będzie musiała zbierać i przekazywać informacje o zleceniodawcach oraz odbiorcach transakcji kryptowalutowych zgodnie z Travel Rule – tak jak opisano to wyżej. Dotyczy to zarówno transferów pomiędzy dwoma platformami kryptowalutowymi, jak i transferów pomiędzy platformą a prywatnym portfelem użytkownika (w tym drugim przypadku dane są zbierane i przechowywane po stronie platformy).

Warto zauważyć, że indywidualni użytkownicy przesyłający kryptowaluty między sobą nie są bezpośrednio objęci tym obowiązkiem, o ile nie korzystają z pośrednictwa firm. Jeśli np. jedna osoba prywatna prześle drugiej kryptowalutę bez udziału giełdy czy innego dostawcy (peer-to-peer), Travel Rule formalnie nie ma zastosowania​, bo nie ma podmiotu, który miałby przekazać informacje. Jednak w praktyce większość transakcji kryptowalut prędzej czy później wchodzi w punkt styku z regulowanymi instytucjami – np. gdy środki są wpłacane lub wypłacane na giełdzie, zamieniane na walutę tradycyjną itp. Dlatego też nowe przepisy obejmują znaczącą część obrotu kryptowalutami i zamykają furtkę, z której mogli korzystać przestępcy, przenosząc środki między światem krypto a tradycyjnym systemem finansowym.

Po co wprowadzono te zmiany?

Głównym celem wprowadzenia Travel Rule – zarówno w bankowości, jak i dla kryptowalut – jest utrudnienie działań przestępczych związanych z finansami. Wymóg przekazywania informacji przy każdej transakcji ma pomóc we wczesnym wykrywaniu i zapobieganiu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu​. Gdy instytucje finansowe dysponują danymi o tym, kto jest nadawcą i odbiorcą środków, łatwiej jest zauważyć podejrzane operacje (np. seryjne przelewy między pozornie niepowiązanymi osobami) i powiązać je z konkretnymi podmiotami. Organy ścigania zyskują możliwość śledzenia przepływu środków pomiędzy różnymi rachunkami i portfelami – zarówno w tradycyjnych bankach, jak i na platformach kryptowalut – co jest kluczowe w dochodzeniach dotyczących przestępstw finansowych.

Do niedawna kryptowaluty stanowiły lukę w systemie regulacji finansowych. Anonimowy charakter wielu transakcji krypto utrudniał identyfikację przestępców, którzy mogli wykorzystywać cyfrowe waluty do transferu środków pochodzących z przestępstw. Rozszerzenie Travel Rule na sektor krypto ma zamknąć tę lukę i w pełni wdrożyć międzynarodowe standardy wyznaczone przez FATF (Financial Action Task Force) w tym obszarze​. Dzięki temu rynek kryptowalut stanie się bardziej przejrzysty i trudniejszy do nadużycia w celach przestępczych​. W efekcie uczciwi uczestnicy obrotu mogą liczyć na bezpieczniejsze i bardziej transparentne otoczenie – podobne zasady będą obowiązywać niezależnie od tego, czy dokonują tradycyjnego przelewu bankowego, czy operują w kryptowalutach.

Podsumowując, Travel Rule wprowadzona Rozporządzeniem 2023/1113 to krok ku zrównaniu zasad gry między tradycyjnym systemem finansowym a światem kryptowalut. Nowe regulacje wymagają, by informacje identyfikujące nadawców i odbiorców towarzyszyły wszystkim transferom środków, co ma służyć zwiększeniu transparentności i bezpieczeństwa w obrocie finansowym. Choć oznacza to dodatkowe obowiązki dla instytucji (jak giełdy czy banki), to nadrzędnym celem jest utrudnienie prania pieniędzy i innych nielegalnych procederów finansowych, a tym samym ochrona legalnej gospodarki przed nadużyciami.