Sejm RP uchwalił ustawę obniżającą i upraszczającą zasady opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne dla osób prowadzących działalność gospodarczą. Nowy system, obowiązujący od 1 stycznia 2026 r., zakłada niższą zryczałtowaną podstawę wymiaru i dodatkową składkę od wyższych dochodów, co ma przynieść realne oszczędności około 2,45 mln przedsiębiorców​. Zmiany te są odpowiedzią na głosy krytyki pod adresem reformy Polskiego Ładu – ich celem jest odwrócenie jej negatywnych skutków i uproszczenie systemu składkowego​. Poniżej przedstawiamy tło obowiązujących dotąd regulacji, szczegóły nadchodzących zmian, grupy przedsiębiorców objęte nowymi zasadami, terminy wejścia w życie przepisów oraz praktyczne konsekwencje dla małych i średnich firm.

Obecny system składki zdrowotnej (2025) i potrzeba zmiany

Od początku 2022 roku – wraz z reformą znaną jako Polski Ład – sposób naliczania składki zdrowotnej dla przedsiębiorców uległ zasadniczej zmianie. Dotychczasowy system (obowiązujący w 2025 r.) opiera się na miesięcznej składce zależnej od formy opodatkowania: przedsiębiorcy na skali podatkowej płacą 9% od uzyskanego dochodu, a ci na podatku liniowym 4,9% od dochodu​. Przedsiębiorcy rozliczający się ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych opłacają składkę według trzech stałych stawek kwotowych zależnych od wysokości rocznego przychodu (do 60 tys. zł, do 300 tys. zł, powyżej 300 tys. zł). Co ważne, w przypadku skali i liniowego ustalono minimalną podstawę wymiaru – nie niższą niż 75% płacy minimalnej – co oznacza, że nawet przy niskim dochodzie lub stracie przedsiębiorca musi zapłacić składkę od tej minimalnej kwoty​.

Reforma Polskiego Ładu wyeliminowała ponadto możliwość odliczenia większości składki zdrowotnej od podatku. W obecnym stanie prawnym przedsiębiorcy na skali nie mogą wcale odliczyć składki od podatku, na liniówce mogą odliczyć lub zaliczyć w koszty część zapłaconych składek (do ustawowego limitu, w 2023 r. maksymalnie 10 200 zł, a od 2024 r. 12 900 zł rocznie), zaś ryczałtowcy mogą pomniejszyć przychód o 50% zapłaconych składek​. W efekcie Polski Ład znacząco podniósł realne obciążenia wielu małych firm – wcześniej obowiązująca ryczałtowa składka (ok. 381 zł miesięcznie w 2021 r.) była w większości odliczana od podatku, natomiast od 2022 r. przedsiębiorcy muszą finansować składkę w pełnej wysokości, zależnej od dochodu​. Dla przykładu, przedsiębiorca na podatku liniowym z dochodem 10 tys. zł miesięcznie obecnie płaci ok. 490 zł składki zdrowotnej (4,9% × 10 tys. zł), której nie może już odliczyć od podatku w takiej skali jak dawniej. Zmiana ta wywołała krytykę ze strony środowisk przedsiębiorców, zwłaszcza mikrofirm, obawiających się wzrostu kosztów prowadzenia działalności i skomplikowania rozliczeń.

Potrzeba kolejnej zmiany pojawiła się wraz z postulatem przywrócenia większej sprawiedliwości i przewidywalności systemu składkowego. Nowy rząd argumentował, że obciążenia nałożone przez Polski Ład okazały się nieproporcjonalne dla najmniejszych przedsiębiorców i hamują ich rozwój​. Celem stało się więc obniżenie stawek dla osób o niskich dochodach oraz uproszczenie rozliczeń. Ministerstwo Finansów oszacowało, że zmiany przyniosą korzyści ok. 2,5 mln podatników i pozwolą mikroprzedsiębiorcom zaoszczędzić realnie setki złotych rocznie​. Jednocześnie jednak oznaczają one ubytek ok. 5 mld zł rocznie we wpływach do Narodowego Funduszu Zdrowia, co rząd zobowiązał się zrekompensować z budżetu państwa​. Mimo kontrowersji dotyczących skutków dla finansów publicznych, ustawa została przeprocedowana w parlamencie – uznano, że korzyści dla przedsiębiorców i gospodarki przeważą nad potencjalnymi negatywami.

Nowe zasady od 2026 roku – stawki, podstawy wymiaru i kluczowe zmiany

Nowelizacja ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, uchwalona przez Sejm 4 kwietnia 2025 r.​, wprowadza od 1 stycznia 2026 r. nowy, dwuelementowy system naliczania składki zdrowotnej dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Jego główne założenia to:

• Część stała (ryczałtowa) – wspólna dla wszystkich form opodatkowania – obliczana jako 9% od 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę​. Ta zryczałtowana podstawa oznacza niższą kwotę bazową do obliczenia składki niż w latach poprzednich, co automatycznie obniży miesięczne obciążenie dla każdego przedsiębiorcy. Przykładowo, jeśli płaca minimalna w 2026 r. wyniesie 5000 zł, stała część składki to 9% × 75% × 5000 zł = 337,50 zł miesięcznie (dla osób mieszczących się w określonych progach dochodu/przychodu).

• Część zmienna (procentowa) – naliczana od nadwyżki dochodu lub przychodu przekraczającej ustalony limit (próg), przy czym wysokość progu i stawka składki różnią się w zależności od formy opodatkowania. Innymi słowy, przedsiębiorcy o wyższych zarobkach zapłacą dodatkową składkę od tej „nadwyżki”, podczas gdy ci o niższych dochodach ograniczą się do części stałej.

Nowy system można więc opisać jako składka dwuelementowa: niska kwotowo składka podstawowa plus ewentualna dopłata uzależniona od dochodu. Takie rozwiązanie uproszcza zasady dla małych firm (wszyscy zaczynają od tej samej bazowej kwoty 75% pensji minimalnej) oraz wprowadza bardziej sprawiedliwe obciążenia – wysokość składki dodatkowej rośnie dopiero powyżej określonego poziomu dochodów, zamiast od pierwszej zarobionej złotówki. Dla porównania, w obecnym systemie przedsiębiorca na liniowym płaci 4,9% od całego dochodu, niezależnie czy zarabia 3 tys. czy 30 tys. zł, co procentowo faworyzuje najlepiej zarabiających. Nowe przepisy zachowują progresję: chronią niższe dochody stałą niską składką, a wyższe dochody włączają w dodatkowe finansowanie ochrony zdrowia.

Uproszczenia i dodatkowe obowiązki. Ustawodawca wskazuje, że reforma ma uprościć system m.in. poprzez ujednolicenie podstawy wymiaru składki (75% płacy minimalnej dla wszystkich rodzajów działalności) oraz likwidację pewnych niuansów dotychczasowych przepisów. Przykładowo, już wcześniejsza nowelizacja obowiązująca od 2025 r. usunęła z podstawy oskładkowania dochód ze sprzedaży firmowych środków trwałych, co wyeliminowało konieczność płacenia wysokiej jednorazowej składki po sprzedaży np. samochodu firmowego. Nowy model kontynuuje trend upraszczania poprzez jasne progi dochodowe zamiast skomplikowanych wyliczeń i progów rocznych. Niestety, nie wszystkie bolączki systemu zostaną wyeliminowane – przedsiębiorcy nadal będą zobowiązani do dokonywania rocznego rozliczenia składki zdrowotnej po zakończeniu roku podatkowego. Oznacza to, że podobnie jak obecnie, trzeba będzie porównać sumę zapłaconych składek z należną kwotą wynikającą z rzeczywistego rocznego dochodu/przychodu i ewentualnie dopłacić brakującą różnicę lub otrzymać zwrot nadpłaty. Utrzymanie obowiązku rocznego rozliczenia (uznawanego przez wielu za skomplikowany) wynika z dalszego powiązania składki z dochodem – mimo wprowadzenia progów nadal może wystąpić różnica między sumą składek miesięcznych a wartością należną od rocznego wyniku finansowego.

Kolejna istotna zmiana to likwidacja możliwości odliczenia zapłaconych składek zdrowotnych od podatku dochodowego. Od 2026 r. przedsiębiorcy na podatku liniowym oraz ryczałcie nie będą już mogli pomniejszać podstawy opodatkowania o część zapłaconych składek zdrowotnych. Dotąd liniowcy korzystali z odliczenia w wysokości do 12 900 zł rocznie, a ryczałtowcy odliczali 50% składek od przychodu – te preferencje zostaną skasowane. Podatnicy na skali i tak nie mieli takiego uprawnienia od 2022 r., więc dla nich nic się nie zmieni. W praktyce likwidacja odliczeń nieco zniweluje korzyści finansowe płynące z obniżki składki: przedsiębiorcy zapłacą mniej do ZUS, ale nie odliczą już tej części w PIT, co zwłaszcza dla liniowców oznacza nieco wyższą podstawę opodatkowania. Mimo to, resort finansów szacuje, że bilans zmian jest dla większości firm korzystny – obniżka składki przewyższy utracone ulgi podatkowe.

Kogo obejmą zmiany – formy opodatkowania objęte reformą

Nowe przepisy obejmują wszystkie podstawowe formy opodatkowania działalności gospodarczej. Ustawa wyraźnie wskazuje, że z nowych zasad skorzystają przedsiębiorcy rozliczający się według skali podatkowej, podatkiem liniowym, ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, a także w formie karty podatkowej​. Poniżej przedstawiamy, jak konkretnie będzie wyglądać naliczanie składki zdrowotnej od 2026 r. dla poszczególnych grup:

• Skala podatkowa oraz podatek liniowy: Przedsiębiorcy rozliczający PIT według skali 12/32% lub liniowo 19% zapłacą składkę zdrowotną w wysokości 9% od 75% płacy minimalnej – jest to stała kwota obowiązująca dla dochodów mieszczących się w określonym limicie. Limitem tym będzie 1,5-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce (w sektorze przedsiębiorstw za IV kwartał poprzedniego roku) – w ujęciu rocznym odpowiada to 18-krotności przeciętnego wynagrodzenia dla pełnego roku działalności. Jeśli miesięczny dochód przekroczy 1,5 × przeciętne wynagrodzenie, od nadwyżki ponad ten próg naliczana będzie dodatkowa składka według stawki 4,9% (czyli analogicznie do obecnej stawki liniowej)​. Innymi słowy, dla dochodów poniżej progu składka wyniesie około 337–340 zł miesięcznie (zależnie od wysokości płacy minimalnej), a po przekroczeniu progu przedsiębiorca dopłaci 4,9% od nadwyżki dochodu ponad limit. Przykład: przy prognozowanym przeciętnym wynagrodzeniu 8000 zł, próg 1,5× to 12 000 zł miesięcznie. Przedsiębiorca liniowy z dochodem 10 000 zł zapłaci tylko część stałą ~337 zł, zaś przy dochodzie 20 000 zł – część stałą 337 zł plus 4,9% od 8 000 zł nadwyżki (tj. dodatkowe ok. 392 zł), razem ok. 729 zł składki.

• Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych: Dla przedsiębiorców płacących podatek zryczałtowany (według stawki od przychodu) wprowadzono analogiczne rozwiązanie, ale z wyższym limitem przychodów i niższą stawką dodatkową. Podstawowa składka dla ryczałtowców również wyniesie 9% od 75% wynagrodzenia minimalnego (tj. ~337 zł miesięcznie przy założeniu płacy minimalnej 5000 zł). Limit przychodów określono na poziomie 3-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – w przeliczeniu na rok jest to 36-krotność przeciętnego wynagrodzenia, co ma odzwierciedlać fakt, że ryczałtowcy nie odliczają kosztów (limit jest wyższy, bo dotyczy przychodu, a nie dochodu). Jeżeli miesięczny przychód przekroczy 3 × przeciętne wynagrodzenie, od nadwyżki ponad ten próg przedsiębiorca zapłaci dodatkową składkę w wysokości 3,5% od nadwyżki​. Przykład: przy przeciętnym wynagrodzeniu 8000 zł próg miesięczny wyniesie 24 000 zł. Ryczałtowiec o przychodzie 20 000 zł zapłaci ~337 zł składki (tylko część stałą), natomiast przy przychodzie 30 000 zł – zapłaci 337 zł + 3,5% od nadwyżki 6 000 zł (tj. dodatkowe 210 zł), razem ok. 547 zł.

• Karta podatkowa: Podatnicy rozliczający się w formie karty (zryczałtowany podatek ustalany decyzją US, dostępny już tylko dla kontynuujących tę formę) zapłacą jedynie stałą składkę 9% od 75% minimalnego wynagrodzenia. Nie przewidziano dla nich żadnej części procentowej zależnej od dochodu – wynika to z charakteru karty podatkowej (brak określonego dochodu, symboliczne kwoty podatku) oraz z reguły niskiej skali działalności takich firm.

• Osoby współpracujące: Zmiany obejmą także tzw. osoby współpracujące z przedsiębiorcą (np. członków rodziny pomagających w prowadzeniu działalności i zgłoszonych do ubezpieczeń). Dla osoby współpracującej składka zdrowotna od 2026 r. będzie liczona od podstawy wynoszącej 75% płacy minimalnej (czyli analogicznie 9% × 75% minimalnego wynagrodzenia)​. Obniża to ich obciążenie, bo dotychczas osoba współpracująca płaciła składkę od 100% minimalnego wynagrodzenia (pełnej płacy minimalnej)​. Zmiana ta przyniesie więc ulgę finansową współpracującym członkom rodzin przedsiębiorców, często zaangażowanym w drobny biznes rodzinny.

Warto podkreślić, że nowe zasady obejmują szeroko rozumianych przedsiębiorców prowadzących pozarolniczą działalność – zarówno jednoosobowe działalności gospodarcze, jak i wspólników spółek osobowych rozliczających się podatkiem liniowym, na skali czy ryczałtem. Niezmienione pozostają reguły dla innych grup ubezpieczonych: reformy nie dotyczą osób pracujących na etacie (ich składka nadal wynosi 9% dochodu i jest potrącana z pensji) ani np. rolników ubezpieczonych w KRUS. Jest to więc zmiana skoncentrowana na sektorze małych i średnich przedsiębiorstw rozliczających PIT, która ma ujednolicić i złagodzić zasady właśnie dla nich.

Wejście w życie przepisów i vacatio legis

Nowelizacja ma wejść w życie z dniem 1 stycznia 2026 roku, dając podatnikom czas na przygotowanie się do nowych regulacji​. Tak długi vacatio legis (ponad 8 miesięcy od uchwalenia ustawy w Sejmie) jest celowym zabiegiem – jak wyjaśnia rząd, długi okres przejściowy pozwoli przedsiębiorcom oraz biurom rachunkowym dostosować systemy księgowe i płynnie wdrożyć nowe rozwiązania. Przepisy przejściowe nie przewidują skomplikowanych mechanizmów rozliczeń między starym a nowym systemem, ponieważ zmiana zbiega się z początkiem nowego roku składkowego. Oznacza to, że za grudzień 2025 r. przedsiębiorcy opłacą składkę jeszcze na starych zasadach, a za styczeń 2026 r. – już według nowych reguł. Roczne rozliczenie składki za 2025 rok odbędzie się na dotychczasowych zasadach w 2026 r., natomiast za rok 2026 przedsiębiorcy rozliczą się już według nowego systemu w 2027 r.

Warto zauważyć, że ustawa w momencie uchwalenia przez Sejm została skierowana do Senatu, a następnie wymaga podpisu Prezydenta, co jest standardową ścieżką legislacyjną. Zmiany mają charakter oficjalny i uchwalony – nie są to jedynie zapowiedzi czy projekty, lecz wynik przyjętych przepisów prawa. Jeśli nawet Senat zaproponowałby drobne poprawki, zasadnicze filary reformy (opisane powyżej stawki i progi) pozostaną bez zmian, gdyż stanowią uzgodniony element programu rządzącej koalicji​. Przedsiębiorcy mogą więc z dużym wyprzedzeniem poznać nowe obciążenia i zaplanować swoje finanse na rok 2026.

Nie przewidziano szczególnych ulg czy wyjątków przejściowych poza samym odsunięciem wejścia zmian w czasie. Ustawa uchyla po prostu dotychczasowe przepisy dotyczące zasad naliczania składki dla przedsiębiorców i wprowadza w ich miejsce nowe od początku 2026 r. Jest to korzystne z punktu widzenia przejrzystości – od stycznia 2026 cały sektor MSP będzie rozliczał składkę zdrowotną według nowych, jednolitych reguł, bez równoległego funkcjonowania starych i nowych zasad.

Skutki zmian dla małych i średnich firm

Praktyczne konsekwencje wprowadzenia nowego systemu składki zdrowotnej dla przedsiębiorców będą odczuwalne przede wszystkim dla mikro oraz małych firm. Zdecydowana większość z nich zapłaci mniejsze kwoty na ubezpieczenie zdrowotne niż płaciłaby w dotychczasowym systemie. Jak wynika z uzasadnienia do ustawy, na reformie skorzysta ok. 2,45 mln przedsiębiorców, zwłaszcza osiągających niskie i średnie dochody, którzy ograniczą się do opłacania stałej, obniżonej składki​. W praktyce oznacza to dla nich oszczędność rzędu kilkuset złotych rocznie – środki, które będą mogli przeznaczyć na rozwój działalności, inwestycje lub po prostu utrzymanie płynności finansowej. Dla wielu mikrofirm (jednoosobowych działalności gospodarczych) comiesięczna składka zdrowotna jest stałym, nieuniknionym kosztem niezależnym od przychodów. Obniżenie tego stałego obciążenia do ok. 337 zł miesięcznie może poprawić rentowność najmniejszych biznesów oraz obniżyć barierę wejścia dla początkujących przedsiębiorców.

Nowy system jest też bardziej przewidywalny. Przedsiębiorca z góry wie, że do pewnego poziomu dochodów/przychodów zapłaci stałą kwotę, a dopiero po przekroczeniu progu – dodatkowy ułamek od nadwyżki. To ułatwia planowanie finansowe w firmie. Dotychczas, np. przedsiębiorca na skali podatkowej co miesiąc musiał obliczać 9% od bieżącego dochodu, co przy zmiennych zarobkach powodowało wahania wysokości składki i utrudniało kalkulacje (choć istniała minimalna kwota, to dla dochodów powyżej minimum składka rosła liniowo bez limitu). Teraz, dzięki wprowadzeniu progów, wzrost składki jest ograniczony – do poziomu 1,5 × przeciętnego wynagrodzenia miesięcznie składka nie wzrasta (utrzymuje się na stałym, niskim poziomie). To w istocie ulgowy mechanizm dla małych firm, przypominający ryczałtową składkę sprzed reformy Polskiego Ładu, ale na bardziej korzystnych warunkach.

Z drugiej strony, pewna grupa przedsiębiorców może zapłacić więcej niż dotychczas. Ustawodawca szacuje, że ok. 131 tys. osób – głównie najlepiej zarabiających ryczałtowców o bardzo wysokich przychodach – będzie odczuwać wyższe obciążenia​. Dotychczas ryczałtowiec niezależnie od wysokości przychodów płacił miesięcznie maksymalnie ok. 1,4 tys. zł składki (przy przychodach powyżej 300 tys. zł rocznie). Po reformie brak górnego pułapu – kto uzyskuje bardzo wysokie kwoty sprzedaży, będzie musiał oddać 3,5% od nadwyżki ponad próg. Dla przykładu, przy przychodzie 1 mln zł miesięcznie składka wyniesie kilkadziesiąt tysięcy złotych, zamiast ~1385 zł jak obecnie. Oczywiście mówimy tu o skrajnych przypadkach; typowy mały lub średni przedsiębiorca nie osiąga tak wysokich obrotów, zatem dla znakomitej większości reforma oznacza zmniejszenie obciążeń lub utrzymanie ich na zbliżonym poziomie.

Warto też uwzględnić wpływ likwidacji odliczeń składki na końcowe rozliczenie podatkowe firm. Dla przedsiębiorców na liniowym i ryczałcie brak możliwości odliczenia zapłaconych składek od dochodu/przychodu oznacza, że zapłacą oni nieco wyższy podatek dochodowy niż gdyby ulga pozostała. Jednakże przy niższej składce zdrowotnej saldo i tak będzie dla nich korzystne lub neutralne. Przykładowo, linowiec płacący dotąd 490 zł składki od 10 tys. zł dochodu mógł odliczyć znaczną część tej kwoty od dochodu, oszczędzając ~93 zł podatku (19% z 490 zł). W nowym systemie zapłaci co prawda niższą składkę (337 zł), ale za to nie odliczy już ~337 zł od dochodu (co zwiększy podatek o 19% z 337 zł = 64 zł). Sumarycznie nadal jest do przodu ok. 153 zł miesięcznie. Innymi słowy, pomimo utraty ulgi podatkowej, większość firm odczuje netto ulgę dzięki niższej składce ZUS.

Z punktu widzenia małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) zmiany w składce zdrowotnej są więc w większości pozytywne. Obniżenie stałych kosztów zatrudnienia siebie (jako właściciela) może poprawić kondycję finansową biznesu, a prostsze zasady – zmniejszyć ryzyko błędów w rozliczeniach i stres związany z kontrolami. Przedsiębiorcy zyskają również nieco większą elastyczność finansową – np. w gorszym miesiącu, gdy dochód spadnie, zapłacą tylko niewielką stałą składkę, co ochroni ich przed dodatkowym obciążeniem w trudnym okresie. W lepszych miesiącach zapłacą więcej, ale proporcjonalnie do sukcesu finansowego, co jest postrzegane jako sprawiedliwe społecznie.

Należy pamiętać, że niższe składki dla przedsiębiorców oznaczają mniejsze wpływy do systemu opieki zdrowotnej. Jednak ustawodawca zapewnia, że nie odbije się to na pacjentach – brakujące środki NFZ zostaną pokryte z budżetu centralnego. Tym samym reforma ma charakter przeniesienia części ciężaru finansowania służby zdrowia z mikroprzedsiębiorców na budżet państwa. Dla małych firm jest to dobra wiadomość, gdyż de facto oznacza zmniejszenie ich danin publicznych przy jednoczesnym utrzymaniu prawa do opieki zdrowotnej na dotychczasowych zasadach.

Podsumowując, od 2026 roku polscy przedsiębiorcy mogą spodziewać się niższych i bardziej przewidywalnych składek zdrowotnych, co powinno poprawić warunki prowadzenia działalności gospodarczej w segmencie MŚP. Nowe przepisy dostosowują wysokość obciążeń do skali dochodów – małe firmy zyskują odczuwalne ulgi, średnie zachowują stabilność obciążeń, a tylko najwięksi zapłacą więcej. Z perspektywy prawno-finansowej jest to jedna z kluczowych zmian, jakie wejdą w życie w 2026 r., i z pewnością każdy przedsiębiorca powinien się z nią zapoznać, aby właściwie zaplanować swoje rozliczenia. Zmiana ta pokazuje również kierunek polityki państwa – wspieranie drobnej przedsiębiorczości poprzez obniżenie kosztów stałych, co potencjalnie przełoży się na większą aktywność gospodarczą i inwestycje na najniższym szczeblu biznesu. Dzięki reformie wielu właścicieli firm odetchnie z ulgą, płacąc niższe składki, a system stanie się bardziej przejrzysty i sprawiedliwy.