Cesja wierzytelności (przelew) – kwestie podatkowe
Opublikowano:
24 Listopada 2022r
Kwestia opodatkowania podatkiem od towarów i usług („VAT”) lub podatkiem od czynności cywilnoprawnych („PCC”) cesji (przelewu) wierzytelności stanowi niewątpliwie zagadnienie, które niejednemu przedsiębiorcy spędza sen z powiek. Co więcej, same organy publiczne oraz sądy mają w tym zakresie często odmienne zdania. Dlatego warto pochylić się nieco na niniejszym problemem, aby rozwiać pojawiające się w tym zakresie wątpliwości.
Cesja wierzytelności – czym jest?
Instytucja prawna cesji wierzytelności została uregulowana w art. 509 – 517 Kodeksu cywilnego. W jej ramach, na mocy art. 509 Kodeksu cywilnego, wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Innymi słowy, skutkiem prawnym zaktualizowania się przelewu wierzytelności jest przeniesienie samej wierzytelności, wraz z prawami z nią związanymi, na jej nabywcę, czyli cesjonariusza.
Opodatkowanie – VAT i PCC
Problematyczne z perspektywy działalności przedsiębiorcy jest określenie czy dany przelew wierzytelności podlega opodatkowaniu podatkiem VAT czy też nie. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT opodatkowaniu podatkiem VAT podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Przez odpłatną dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, natomiast przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów.
Istotnym z punktu widzenia niniejszej problematyki jest określnie czym zatem jest przelew wierzytelności. Wierzytelność sama w sobie jest prawem majątkowym, co skutkuje tym, że jej sprzedaż nie może być uznana za dostawę towaru. W konsekwencji należałoby rozważyć czy może być ona uznana za świadczenie usług na gruncie ustawy o VAT. W celu uznania danego świadczenia za świadczenie usług musi istnieć stosunek prawny o charakterze odpłatnym między świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Co ważne, same przepisy ustawy o VAT nie określają postaci wynagrodzenia.
Z pomocą w odpowiedzi na powyższe pytanie przychodzi orzecznictwo sądowe. W jego ramach kładzie ona nacisk na to czy określona wierzytelność będąca przedmiotem przelewu jest trudna do wyegzekwowania czy też nie. Od tej przesłanki zależy bowiem powstanie obowiązku podatkowego w zakresie opodatkowania podatkiem VAT. Wartym przywołania jest wyrok TSUE z dnia 27 października 2011 roku (sygn. C-93/10), które stwierdza, że artykuł 2 pkt 1 i art. 4 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG należy interpretować w ten sposób, że podmiot, który na własne ryzyko nabywa trudne wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej, nie świadczy odpłatnie usługi w rozumieniu art. 2 pkt 1 i nie dokonuje tym samym czynności z zakresu działalności gospodarczej objętej zakresem stosowania dyrektywy, jeżeli różnica między wartością nominalną tych wierzytelności a ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży.
Powyższe potwierdza także uchwała Najwyższego Sądu Administracyjnego z dnia 19 marca 2012r. (sygn. I FPS 5/11), który stwierdził, że nabycie wierzytelności trudnych nie stanowi czynności opodatkowanej VAT. O takiej wierzytelności można mówić, gdy transakcja nabycia na własne ryzyko wierzytelności, po cenie niższej od jej wartości nominalnej, nie będzie mogła być zakwalifikowana jako świadczona przez nabywcę wierzytelności usługa ze względu na to, że w takim przypadku nie mamy do czynienia ze zobowiązaniem się przez usługodawcę do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie.
Tym samym, w przypadku, gdy cena nabywanej wierzytelności jest niższa od nominalnej wartości wierzytelności oraz nie towarzyszy jej żądne wynagrodzenie z tytułu nabycia, umowa jest zawarta na własne ryzyko nabywcy w zakresie tego czy uda lub czy nie uda mu się wyegzekwować wierzytelności, wówczas nie mamy do czynienia z odpłatnym świadczeniem usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT. Oznacza to, że do takiej transakcji nie można doliczyć podatku VAT, a zatem będzie ona podlegała pod podatek od czynności cywilnoprawnych („PCC”).
Na mocy art. 2 pkt 4 ustawy o PCC podatkowi temu nie podlegają czynności cywilnoprawne inne niż umowa spółki i jej zmiany:
(a) w zakresie, w jakim są opodatkowane podatkiem od towarów i usług,
(b) jeżeli przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona od podatku od towarów i usług z tytułu dokonania tej czynności, z wyjątkiem:
(i) umów sprzedaży i zamiany, których przedmiotem jest nieruchomość lub jej część, albo prawo użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub prawo do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym lub udział w tych prawach,
(ii) umów sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych,
(c) niepodlegające podatkowi od towarów i usług na podstawie art. 8c ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, z wyjątkiem:
(i) umów sprzedaży i zamiany, których przedmiotem jest nieruchomość lub jej część, albo prawo użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub prawo do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym lub udział w tych prawach,
(ii) umów sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych.
Powyższe oznacza, że w przypadku przelewu nie ma miejsca wyłączenie, o którym mowa w przytoczonym artykule, co w konsekwencji wiąże się z tym, iż nie jest objęta VAT, a jest opodatkowana podatkiem PCC, który płaci Kupujący w wysokości 1 proc.
Zgoła odmiennie przedstawia się sytuacja, gdy wierzytelność nie ma charakteru wierzytelności trudnej, czyli takiej, gdzie nie ma wątpliwości, że jest ona należna lub zagrożona, a wynagrodzeniem nabywcy jest dyskonto między jej wartością nominalną a realną wartością wierzytelności.
Niespójność stanowisk sądów i organów podatkowych
Przykładem może być sprawa zawisła przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie (sygn. akt: akt VIII SA/Wa 357/22), będąca pokłosiem złożonego wniosku spółki o wydanie indywidualnej interpretacji podatkowej z 8 lutego 2022 r. (sygn. 0114-KDIP4-3.4012.804.2021.1.RK). W jej ramach spółka, zajmująca się kupowaniem od poszkodowanych wierzytelności z tytułu szkód rzeczowych, po cenie niższej od ich wartości nominalnej, chciała uzyskać potwierdzenie od Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej czy taka czynność prawna (cesja wierzytelności) będzie podlegała opodatkowaniem podatkiem VAT.
W uzasadnieniu wydanej interpretacji Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej stwierdził, że w przedstawionym stanie faktycznym ma miejsce spełnienie przesłanki z art. 8. Ust. 1 ustawy o VAT, czyli uznanie takiej czynności za świadczenie usług, ponieważ celem cesji jest uwolnienie kontrahenta od ciężaru egzekwowania wierzytelności, natomiast spółka tylko zmierza do odzyskania odszkodowania w pełnej kwocie, co nie pozwala na uznanie, iż ich wysokość jest sporna.
Odmiennego zdania był jednak WSA, który uznał, że nie można uznać, że taka wierzytelność nie ma charakteru wierzytelności trudnej, bowiem nie ma pewności, jaką sumę uda się spółce wyegzekwować od dłużnika. Co więcej, w uzasadnieniu wskazano, iż umowa cesji nie przesądza o istnieniu wynagrodzenia z tytułu nabycia długu (uwolnienie kontrahenta od konieczności egzekucji), zaś wynagrodzenie za zakup wierzytelności po cenie niższej od nominalnej nie będzie miał takiego charakteru.
Warto na zakończenie przywołać ugruntowaną linię orzeczniczą dotyczącą powyższego zagadnienia, m.in. wyrok NSA z 13 czerwca 2019 r., sygn. akt I FSK 677/17 i z 23 stycznia 2018 r., sygn. akt: II FSK 3491/1, wyrok WSA w Poznaniu z 6 marca 2019 r., sygn. akt I SA/Po 990/18 oraz WSA w Gliwicach z 27 lutego 2019 r., sygn. akt III SA/Gl 1264/18. W ich ramach Sądy podkreślają, że niezbędne do opodatkowania VAT jest wystąpienie odpłatności za usługę, która jest bezpośrednio związana z tą usługą. Samo egzekwowanie praw na swoją rzecz nie tworzy usługi, a więc nie podlega pod opodatkowaniem podatkiem VAT.
Zobacz również
17.09.2024
Nowa ustawa o postępowaniach zbiorowych w sprawach konsumenckich – kluczowe zmiany dla konsumentów
W środę, 24 lipca, Sejm przyjął nowelizację ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. To długo oczekiwane...
01.08.2024
Trybunał Konstytucyjny: Raporty MDR niezgodne z Konstytucją RP
Trybunał Konstytucyjny w Polsce wydał jedno z najbardziej kontrowersyjnych orzeczeń dotyczących tzw. raportów MDR...
15.04.2024
Wejście w życie AI Act: Nowa Era Regulacji Sztucznej Inteligencji w Unii Europejskiej
W lipcu 2024 roku wjedzie w życie jedno z najważniejszych rozporządzeń regulujących rozwój i zastosowanie sztucznej...
29.03.2024
Święta Wielkanocne
Z okazji Świąt Wielkanocnych pragniemy złożyć wszystkim naszym Klientom najserdeczniejsze życzenia. Niech ten wyjątkowy czas...
04.08.2023
Nowelizacja przepisów dotyczących funkcjonowania spółek. Nowe możliwości reorganizacji przedsiębiorstw
Zatwierdzona przez Senat nowelizacja kodeksu spółek handlowych otwiera kolejny rozdział w dostosowaniu polskiego prawa...
15.05.2023
Prawo podatkowe - zmiany w limitach zwolnień z podatku od spadków i darowizn
Zgodnie z nowelizacja przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2021 r....